Planologie in een nieuw jasje: de wondere wereld van kengetallen

Nederland heeft een rijke planologische traditie. Lang voordat onze zuiderburen begonnen met ruimtelijke ordening, enquêteerde Th.K. van Lohuizen al bewoners om vat te krijgen op hun woonwensen. Dit soort systematische analyses kwamen later in het ‘bruine boekje’ en aanvullende ‘blauwe boekje’ terecht, veelgebruikt in de jaren zeventig en tachtig. Tot in detail werd voorgeschreven hoeveel vierkante meters sportveld of verzorgingstehuis moest worden gerealiseerd per toegevoegde woning.

De dynamiek van binnenstedelijk bouwen

Sindsdien is deze opgave een stuk complexer geworden. Niet alleen omdat de gewenste voorzieningenstructuur binnen een pluriforme samenleving moeilijk te standaardiseren is, maar ook omdat we tegenwoordig steeds meer binnenstedelijk bouwen in plaats van op uitleglocaties. Als je een weiland volbouwt met woningen is het een stuk overzichtelijker dan wanneer de woningdichtheid van een gebied continue aan verandering onderhevig is. Daarom bestaat bij steeds meer gemeenten de behoefte om meer inzicht te krijgen in het ruimtebeslag van maatschappelijke voorzieningen. Hoe verhoudt zich dit tot het aantal woningen in een gebied? En hoe ‘doen we het’ in vergelijking met andere gemeenten?

De gemeente Alkmaar staat voor een grote stadsuitbreiding en vroeg Springco om samen met partner Stipo de stand van zaken voor 36 maatschappelijke voorzieningen te berekenen. Het uiteindelijke advies zou als objectieve onderbouwing dienen voor de beoordeling van bestaande maatschappelijke voorzieningen en voor ruimtereserveringen van maatschappelijke voorzieningen bij toekomstige gebiedsontwikkelingen. Daarnaast ontwikkelden wij een rekentool die laagdrempelig kan worden gebruikt door de gemeente, en kan worden aangepast wanneer daar behoefte aan is.

Overzichtspagina van de rekentool waarmee bestaande voorzieningenstructuur wordt getoetst en toekomstige ruimtereserveringen worden onderbouwd

Balans tussen bewoners en voorzieningen

Van duizenden voorzieningen in Alkmaar en de twee geselecteerde steekproefgemeenten Amersfoort en Gouda werd de functie en de oppervlakte achterhaald met een combinatie van web scraping en veldwerk. In sommige gevallen bleek uit beleidsonderzoek dat gemeentelijke interventies direct invloed hadden op de gevonden vierkante meters. Zo heeft de gemeente Amersfoort enkele jaren geleden de subsidiëring van buurthuizen stopgezet, wat is af te zien aan de bescheiden ruimtereservering in de gemeente. Daarom werden de bandbreedtes per maatschappelijke voorziening in sommige gevallen gecorrigeerd. Zelfs de descriptieve dataset van voorzieningen is voor de gemeente zeer bruikbaar, niet alleen in het gebruik van de rekentool, maar ook om te koppelen aan informatie over de specifieke wensen van bewoners.

De gemeente Alkmaar geeft aan ‘enorm tevreden’ te zijn met het eindresultaat, omdat deze kwantitatieve onderbouwing houvast geeft in het realiseren van de grote ambities die de gemeente heeft. Het in balans brengen van (toekomstige) bewoners en voorzieningen is belangrijk voor een toekomstbestendige stad, en omdat Springco en Stipo merken dat deze behoefte leeft bij veel gemeenten wordt momenteel geëxperimenteerd met een verdere optimalisatie van deze dienstverlening. Ruimtelijke regie en planologie zijn misschien wel harder nodig dan ooit in ons dichtbevolkte land, maar dan wel in een nieuw jasje.